«Su adamları» və Simaşki dövlətinin Azərbaycan tarixində yeri

Allahverdi Əlimirzəyev

Allahverdi Əlimirzəyev

Xülasə

AZ
EN
RU

1988-ci ildə P.Ştaynkeller müəyyən etdi ki, e.ə. XXI əsrdə şumerdilli mətnlərdə qeydə alınan LÚ.SU. (və ya LÚ.SU.A.) ideoqramları (hərfən: “Su adamları”) Simaşki ölkəsinin adının rebuslu yazılış variantı olmuşdur. O zaman elamlıların yaratdığı bu konfederativ ölkə qismən Azərbaycanın quti və lullubi tayfaları yaşayan cənub torpaqlarını da əhatə edirdi. Siyasi birliyin adı Meşkin şəhərinin (Əhərdən 150 km şimal-şərqdə) və Moşkabad kəninin (Zəncan yaxınlığında) adlarında qalıb. Meşkin yanılığında Elamın tarixi Anzan (və ya Anşan) vilayətinin adı ilə eyni səsləşən kənd mövcuddur. Simaşki konfederasiyasının ən iri vilayəti olan Zabşalinin ərazisi Urmiya gölü hövzəsinə qədər uzanırdı. “Aahar” adlanan digər vilayət indiki Əhər ilə (Təbrizdən 100 km şimal-şərqdə) eyniləşdirilə bilər. Həsənli kəndində (Urmiya gölünün cənub sahilində) arxeoloji qazıntılar zamanı Simaşkinin hökmdarı TanRuhuraterin (e.ə. 1940-1920-ci illər) iki toppuzu tapılmışdır. Konfederasiya e.ə. 1900cü ildə dağılsa da, qüdrət simvolu kimi «Simaşki hökmdarı» titulu üç əsr sonra da Elam hökmdarlarının rəsmi titullarında işlənməkdə davam edirdi. Vaxtı ilə konfederasiyanın tərkibində olan Siqris və Sisirtu vilayətləri e.ə. VIII əsrdə aşşurluların Madanın qərbində yaratdıqları Harhar əyalətinə qatılmışdı.

In the 1988 year P.Steinkeller established which loqoqrams LÚ.SU., LÚ.SU. A. (“Su peoples”) in the period of III Ur dynasty (XXI century BC) appeared rebus writing of Simashkian kingdom and its peoples in the Sumerian sources. According of Shu-Sin’s texts Simashki had been confederation of the different indepence settlements and district into territory of ancient Luristan, Kurdistan and Southern Azerbaijan. So far as cuneiform signs -Aand -ZA had beens form Simashkian toponym Za-ha-ra or A-za-ha-ar read as A-ha-ra or A-a-ha-ar (possible modern city Ahar in 100 km north-east of Tebriz). Simashkian district Zabshali reached up to southern shore of Urmia lake, where (in village Hasanlu) archaelogists founded two stone mace-head elamites Tan-Ruhurater’s, king of Simashki.

В 1988 году П.Штайнкеллеру удалось установить, что лобограммы LÚ.SU., LÚ.SU (A)., LÚ.SU.Кİ . (дословно «люди су», «земля людей су») периода III династие шумерского города-государства Ур (ХХI век до н.э.) представляли собой ребусную запись названия страны Симашки и ее жителей в аккадоязычных надписях. По сообщению cтаровавилонской копии текста ШуСуэна Симашки являлась конфедерацией шести областей и несколько крупных населенных пунктов. Из этих субектов Сигрис и Сисирту в VIII веке до н.э. были включены в состав восточно ассирийской провинции Хархар, западного соседя Мидии. Территория области Забшали простиралась от Аншана (т.е.Элама) до «Верхного моря» (т.е. Урмийского озера). Учитывая в тот период графическую схожесть клинописных знаков -Аи –ZA-, письменная передача одного из симашкийских топонимов читаетия нами как A-a-ha-ar (или A-ha-ra), вместо традиционных чтений A-za-ha-ar, Za-ha-ra. Предложение нами чтении позволяют идентифицировать данный топоним с Ахаром (в 100 км северовосточнее Тебриза). При археологических раскопках из Хасанлу (на южном берегу Урмии) были обнаружены две каменные булавы одного из царей Симашки, Тан-Рухуратера. Существование деревни с названием Анзан в районе города Мешкин (в 150 км северо-восточнее Ахара) и села с названием Мошкабад (юго-западнее Зенджана) свидительствует о вхождения определенной части Южного Азербайджана в состав управляемой эламской династией царство Симашки.

Açar Sözlər

AZ
EN
RU

Azərbaycan tayfaları, elamlılar Azərbaycanda, mixi yazılı mənbələr, siyasi tariximiz, Simaşki sülaləsi

tribes of Azerbaijan, elamites in Azerbaijan, cuneiform souces, our political history, Simashkian dynasty

племена Азербайджана, эламиты в Азербайджане, клинописные источники, династия Симашки

Referanslar

Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək). Z.Bünyadovun və Y.Yusifovun redaktəsi ilə. I cild. Bakı, 1994.

Əlimirzəyev A. Erkən Elam cəmiyyəti:siyasi-iqtisadi münasibətlər və yazı tarixi (e .ə. IV-III minilliklər). Bakı, 2011.

Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. Bakı, 1993.

Дьяконов И.М. История Мидии от древнейших времен до конца IV века до н. э. Москва-Ленинград, 1956.

Дьяконов И.М. Общественный и государственный строй древнего Двуречья. Шумер. Москва, 1959.

История древнего Востока.Зарождение древнейших классовых обществ и первые очаги рабовладельческой цивилизации. Часть I. Месопотамия. Москва, 1983.

Хинц В. Государство Элам. Москва, 1977.

Юсифов Ю. Элам. Социально-экономическая история. Москва, 1968.

Юсифов Ю. Ранние контакты Месопотамии с северо-восточными странами (Приурмийская зона). // Вестник древней истории. 1987, № 1, с. 19-40.

Amiet P. Glyptique Susienne. Des origins à l’époque des perses Achemenides. Vol I. Paris, 1972.

Civil M. Sin-Iddinam in Emar and SU.A=Šimaški //Nouvelles Assyriologiques Bréves et Utilitaires, 1996, 2, pp. 36-38.

Cuneiform Royal Inscription and Related Texts in the Schoen Collection. Cornell University Studies in Assyriology and Sumerology. Vol. 17. Manuscript in the Schoen Collection. Cuneiform Texts, VI. CDL. Press. Bethesda MD, 2011.

Dayson R. The Iron Age Architecture at Hasanlu: An Essay // Expedition, 1989, Vol. 31, № 1-2.

Petrequin G. Un nouveau messager de Yabrat le LÚ.SU. //Nouvelles Assyriologiques Bréves et Utilitaires. 1991, № 2, pp. 38-39.

Driver “G.R. The Name Kurd and its Philological Connexions // Journal of Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 1923, Vol. 3. pp. 393-404.

Edzard D.O. Die “zweite Zwischenzeit” Babyloniens. Wiesbaden, 1957.

Edzard D.O. Zwei inschriften am Felsen von Sar-i-Pul-i Zohab: Anubanini 1 und 2 // Archiv für Orientforschung, 1973, XXIV, ss. 73-77.

Edzard D.O., Kammenhuber A. Hurriter, Hurritisch // Reallexikon der Assyriologie. 1971-1975, IV.

Frayne D.R. The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Early Periods. Vol. 2. Sargonic and Gutian periods (2334-2113 BC). Toronto-Buffalo-London, 1993.

Frayne D.R. Royal Inscription of Mesopotamia Early Periods. Vol. 3.2. Ur III Period (2112-2004). Toronto-Buffalo-London, 1997.

Gadd C., Legrain L. Royal Inscriptions. Ur Excavation Texts. Vol. I. London, 1928.

Gelb I. Hurrians and Subarians. Illinois. The University of Chicago. Press, 1944.

Gelb I. Kienast B. Die Altakkadischen Königsinschriften des dritten Jahrtausends v. Chr. Stuttgart, 1990.

Glassner J.J. Les dynasties d’Awan et de Šimaški. // Nouvelles Assyriolo giques Bréves et Utilitaires, 1996, № 1, pp. 25-29.

Green M. The Eridu lament // Journal of Cuneiform Studies, 1978, 30, pp. 127-167.

Henrickson R.C. Šimaški and central western Iran: the archaeological evidence // Zeitschrift für Assyriologie, 1984, 74, pp. 98-122.

Herzfeld E. The Persian Empire. Wiesbaden, 1968.

Hirsch H. Die inschriften der Könige von Agade // Archiv für Orientforschung, 1963, № XX, ss. 1-82.

Hruška B. Das Drehem-Archiv und die probleme der neusumerischen viehvirtschaft. // Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae, 1974, Tomus XXII, Fasc. 1-4, ss. 91-101.

Kramer S.N. Lamentation over the downfall of Ur. Assyriological Studies. 12. Chicago, 1940.

Lafont B., Yıldız F. Tablettes cuneiformes de Tello au mussee d’Istanbul. Leiden, 1989.

Langdon S. The Sumerian Revival: The Empire of Ur / Cambridge Ancient History. Vol. I. Cambridge, 1928.

Limet H. L’étranger dans la societe sumerienne / Gessellschaftsklassen im Alten Zweistromland und in den angzenzenden Gebieten. XVIII Rencontree assyriologique internationale. München, 29 Juni bis 3 Juli 1970. München, 1972, ss. 123-138.

Michalowski P. Lamentation over the Destruction of Sumer and Ur. Winona Lake. Eisenbrauns, 1989.

Mohamed A.K. The Beginnings of ancient Kurdistan (c. 2500-1500 BC): a historical and cultural synthesis. University Leiden, 2012.

Potts D.T. The Archaeology of Elam. Formation and Transformation of an ancient Iranian state. Cambridge, 1999.

Scharaschenidze D.M. Die Sukkalmah alten Zweistromlandes in der in zeit der III dynastie von Ur // Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae. Tomus XXII, 1974.

Scheil V., Legrain L. Textes élamites-semitiques (cinquieme série). Mémoires de la Mission Archéologique de Perse. t. XIV, Paris, 1913.

Steinkeller P. On the identity of the toponims LÚ.SU (A). // Journal of American Oriental Society, 1988, Vol. 108, pp. 197-202.

Steinkeller P. More on LÚ.SU (A).= Šimaški // Nouvelles Assyriologiques Bréves et Utilitaires, 1990, 1, pp. 10-11.

Ungnad A. Subartu. Berlin-Leipzig, 1936.

Vallat F. Suse et l’Elam. Recherche sur les grandes civilisations. Mémoire № 1. Paris, 1980.

Vallat F. Elements de géographie élamite (Resumée). // Paléorient, 1985, t. 12, pp. 49-54.

Watson P. Birmingham Cuneiform Texts-Translations. Part 2: Neo Sumerian Tablets from Umma. Birmingham Museums und Art Gallery, 2011.

Zadok R. Elamite Onomastics. // Studi Epigrafici e Linguistici sul Vicino Oriente. 1991,№ 8, pp. 225-237.

Ümumilikdə 45 istinad var. Daha Çox İstinadı Göstər

Articles