Ərəbcə lüğətlərin növləri və yaranma tarixi Types of Arabic Dictionaries and Their Historical Development Виды и история возникновения арабских словарей
Xülasə
Zəngin ədəbiyyat, söz ehtiyatı, ifadə və tərkiblərdən ibarət olan ərəb dilinə məxsus bu kök sistemlərinə görə sözlərin tərtib olunması digər dillərdə olan lüğətlərə də tətbiq olunmuş siyasi, termin, ixtisas, etimoloji, coğrafi, iqtisadi lüğətlərdə də fərqli şəkillərdə öz əksini tapmışdır. Bu növ yazılan lüğətlər klassik dövrdən başlayaraq bu günümüzə qədər geniş oxucu kütləsinin daha rahat başa düşməsi, sözləri qavraya bilməsi üçün ən uyğun tərzdə sadələşdirilmiş və dillər arası dialoqda böyük köməkçi olmuşdur. Həmin münasibətlərin əsas mahiyyətində fərqli davranışlar, yerli kəlimələr, məhəlli ləhcələr gizlənsə də, ümumiyyətlə müəyyən milliyətə məxsus olan insanların ortaq bölüşdükləri, istək və düşüncələrini ifadə etdikləri bir ortaq dil var. Bu dillər arasındakı körpü quran isə tərcüməçilər və lüğətlər olmuşdur.
To compiling these words for the roots sistems belonging to the arabic language which complete reach literature, words reserve, expressions and compositions has applied to the other languages vocabularies in deferent types as political, special, etymological, geographical economical. These kind of vocabularies were written from the beginning of ancient times to our days, simlpified in best manner for understanding and percieving words easily by the reader mass and was a graet deliverer among the languages dialogs. There are secret nation dialects, local words, different behaviors in the basic essence of the attitudes and generally the peoples belonging to the definite nationality have a companion language which has expressed their desires and thouhghts. The bridge building among these languages were translators and vocabularies.
Açar Sözlər
Ərəb, Lüğət, Ədəbiyyat, Dil
Arab, Dictionary, Literature, Language
Referanslar
- AHMET Bostancı, Arapça Öğrenim ve Öğretiminde İnternet İmkânları, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/2001.
- CÖVHƏRİ, Əbu Nasr İsmail b. Hammad, thq. Şihabuddin Əbu Amr, Əs Sihah tacul luğa vas sihahil Arabiyyə /Tacul luğa /Sıhahul luğa /əs Sihah fil luğa, Beyrut, Darul Fikr, 1998.
- CÜRCANİ, Əbul Həsən Seyyid Şərif Əli b. Muhamməd b. Əli(816/1413), Ət-Tarifat, Beyrut: Darul Kutubul İlmiyyə, 1983.
- ƏBU UBEYD, Qasım b. Səllam əl-Hərəvi əl-Əzdi (224/838), Qaribul Musannəf, thq. Muhamməd əl-MuxtarUbeydi, Tunus: əl-Müəssəsətul Vataniyyə litTərcəmə vat Tahqiq vad-Dirasə Beytul Hikmə, 1989.
- ƏHMƏD ƏL-ƏZHƏRİ, Əbu Mənsur Muhəmməd, Təhzibul Luğa, thq: Abdussəlam Harun və Əli Muhamməd Bicavi, XII, 240.
- ƏHMƏD Matlub, Mucəmul Mustalahatil Bəlağiyyə va Tatavvuruha, Bağdad: Mətbəətu Məcməil İlmil-İraqi, 1983/1403.
- ƏZHƏRİ, Əbu Mənsur Muhəmməd b. Əhməd b. Əzhər əl-Hərəvi, Təhzibul Luğat, thq Abdussəlam Muhəmməd Həsən,Qahirə, Əd-Darul Misriyyə,1964.
- EDWARD, WilliamLane (1293/1876), An Arabic English lexicon, Beyrut: Məktəbətu Lubnan [Librairie du Liban], 1980.
- EMİL Yaqub, Əl məğacimul luğaviyyətul arabiyyə bədəətuhə va tatavvuruha, Beyrut, 1981.
- FƏRABİ, İshaq b. İbrahim Əbu İbrahim (350/961), Divanul Ədəb,: thq. Əhməd Muxtar Ömər, Qahirə: Məcməul Luğatil– Arabiyyə, 1986/1396.
- FƏRAHİDİ, Əbu Abdurrahman Xəlil b. Əhməd, Kitabul Ayn, thq: Mehdi əl-Məhzumi və İbrahim əs- Samirai, Beyrut, 1988.
- FİRUZABADİ, Əbu Tahir MəcduddinMuhamməd b. Yaqub b.Muhamməd(817/1415), Qamus tərcüməsi, Mütərcim Asım Əfəndi, İstanbul: Takvimhaneyi Amire, 1851/1268-1856/1272, Kitabın orjinal adı: əl-Okyanusul-basit fi tərcümətiqamusil-muhit.
- FİRUZABADİ, Əbu Tahir Məciduddin Muhəmməd b. Yakub b. Muhəmməd, Əl Qamusul muhit, Beyrut, Muəssəsətur Risalə,1986.
- GÖTZ Schregle, Deutsch-Arabisches wörterbuch = Kamusu Almani-Arabi, Beyrut: Məktəbətu Lübnan [Librairie du Liban], 1977.
- HEYƏTUL Mısriyyətul Ammə lil Kitəb, Mucəmul Kəbir Əl-Mənhəcu vattətbiq, Qahirə, 1981/1401.
- İBN DÜREYD, Əbu Bəkr Muhammed b. əl-Həsən əl-Əzdi əl-Basri (321/933), Cəmhərətul luğa, Beyrut: Darus Sadr, Matbaatu Məclisi.
- İBN FARİS, Əbul Hüseyn Əhməd i. Faris b. Zəkəriyya(395/1004), Mucəmu məqayisul luğa, thq. Abdussəlam Muhamməd Harun, Qahirə: Darul Cil, 1969.
- İBN Mənzur, Əbul Fazl Muhamməd i. Mukərrəm i. Əli əl-Ənsari (711/1311), Lisənul Arab, yay hz. Emin Muhamməd Abdulvəhhab, Muhamməd əs-Sadiq əl-Ubeydi, Beyrut: Darul İhyait Turasil Arabi, 1997/1417.
- İBN SİDƏ, Əbu Həsən Əli b. İsmail (458/1066), Əl-Muhkəm val muhitul azam fil-luğa, thq. Mustafa Hicazi, Xəlil Yəhya Nami. Qahirə: Cəmiatu Duvalil Arabiyyə (əl-Munazzamatul Arabiyyə lit Tərbiyyə vas Səqafə val-Ulum, Məğhədul Maxtutatul–Arabiyyə, 1997/1418.
- İBN SİDƏ, Əbul Həsən Ali b. İsmail (458/1066), Əl-Muxassas, Beyrut: Darul Fikr, 1978.
- İBRAHİM Mustafa, Əhməd Həsən Zeyyat, Həmid Əbdülqadir, Muhəmməd Əli ən Nəccar Mucəmul vasit, Qahirə: Məcməul Luğatil Arabiyyə, 1960.
- İBUS SİQQİT, Əbu Yusif Yaqub b. İshaq əl-Huzistani (244/858), Kitəbul Əlfaz: Əqdəmu Mucəm fil Məani, thq. Faxrəddin Kabave, Beyrut: Məktəbətu Lubnan [Librairie du Liban], 1998.
- İSMAYIL Durmuş, “Sözlük”, DİA, 37/398.
- JEAN BaptisteBelot (1322/1904), Dictionnaire français Arabe, Beyrut: el-Mətbəatul Katolikiyyə [Imprimerie Catholique], 1952.
- KAZİMİRSKİ, A. de Biberstein, Dictionnaire Arabe-Français = Kitəbul luğateyni el-Arabiyyə val-Fransaviyyə, Paris: Editions G.-P. Maisonneuve, 1960 LUİS Rızqullah i. Yusuf i. Abdulməsih əl-Yesui Şeyxo, Müncid, Beyrut: əl-Mətbəatul Katolikiyyə Imprimerie Catholique], 1908.
- MAHMUD Kaşğarlı (466/1074),Divanuluğatit Türk, ter. düz. Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurtsever, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- MEYDANİ, Əbul FəthMuhamməd b.Muhamməd, Əs-Sami fil-Əsami, Tehran: Bünyadı Fərhəngi İran, 1966.
- NADİR İlhan, Türk dili lüğətləri, Elaziğ, Manas Nəşriyyatı, 2007.
- NİHAD M. Çətin, “Arap”, DİA, 3/297-98.
- NİYAMEDDİN Qasımov və Tural Sadıqlı, Azərbaycanca ərəbcə lüğət, Bakı: Əzəm Nəşriyyatı, 2011.
- QURRAUN NƏML, Əbul Həsən Əli b. Həsən əl-Hunai əl-Əzdi, əl-Mucərrəd fi qaribi kələmil-Arab va luğatuh, thq. Muhamməd i. Ahməd Umari, Qahirə: Darul Məarif, 1992/1413.
- RAFİQ Əliyev, Ərəbcə Azərbaycanca lüğət, Bakı: Şərq Qərb Nəşriyyatı, 2007 REGİSBlachere (1372/1973), Dictionnaire Arabe-Français-Anglais, Mustafa Chouemi, Claude Denizeah, Paris: Editions Maisonneuve Larose, 1967.
- SAHİB İ.ABBAD, Əbul Qasım İsmail b.Abbad b.Abbas Taləqani, Əl-Muhit Fil Luğa, (385/995): thq.Muhamməd Həsən Əli Yasin, Beyrut: Aləmul Kutub.
- ŞEYBANİ, Əbu Amr İshaq b. Mirar Ebu, Kitəbul Cim, thq. İbrahim Əbyəri, Qahirə: əl-Heyətul-Ammə liş-Şüunil-Matabiu əl-Əmiriyyə, 1974.
- TABANE, Bədəvi Əhməd, Mucəmu bəlağatil Arabiyyə, Riyad, Darul Ulum,1982.
- ZƏMAXŞƏRİ, Əbul Qasım Carullah Mahmud b. Ömər b. Muhamməd (538/1144), Əsasul bəlağa, Qahirə:Heyətul Misriyyətul-Ammə lil Kitəb, 1985.
- ZƏMAXŞƏRİ, Əbul Qasım Carullah Mahmud b. Ömər b. Muhamməd (538/1144), Muqaddimətul Ədəb bil Xarəzmiyyə, Xarəzm dilinə tərc və yay Zəki Vəlidi Togan, İstanbul Üniversiteti Ədəbiyyat.
- ZÜBEYDİ, Əbu BəkrMuhamməd b. əl-Həsən b. Ubeydullah (379/989), Muxtasərul Ayn, thq. Nur Həmid Şazəli, Beyrut: Aləmul Kutub, 1996/1417.