Ərəb dilçiləri Sibəveyhi və İbn Malikin “müraciət”lə bağlı görüşləri The Views of Arab Linguists Sibawayh and Ibn Malik on "Reference" Взгляды арабских лингвистов Сибавейхи и Ибн Малика о «обращении»
Xülasə
Müraciət ədatlarının ərəb qrammatikasının ayrılmaz mövzularından biri olduğu-nu düşünən Sibəveyhi bu məsələni ərəb qrammatikası sahəsində ilk mükəmməl kitab olan ”Əl-Kitab” əsərində digər mövzularla yanaşı şəkildə araşdırmışdır. Sibəveyhi ərəb (islam) aləmində “Quranu Ən-Nəhvi” –Nəhvin Quranı kimi tanınmış ərəb qrammatikasının ilk əsəri olan “Əl-Kitab” da ərəb dilində müraciət bəhsinə xeyli yer ayırmış, müraciət ədatlarının bölgüsünü aparmış və ərəb dili kəlmələri içərisində onların yerini müəyyənləşdirmişdir. Bu araşdırma və bölgülər müraciət ədatlarının sonrakı filoloqlar tərəfindən daha dərindən tədqiqi üçün bir əsas olmuşdur. Sibəveyhinin ardıclıları bu ilkin mənbənin bölgülərindən çox da uzaqlaşa bilməmiş və onun ətrafında müəyyən mülahizələr söyləmişlər. Sibəveyhi adı çəkilmiş əsərində müraciətin tərifini verdikdən sonra birbaşa “Nəsb amili” nə nəzər yetirmiş və Xəlil İbn Əhməd Əl-Fərahidini öz ustadı olduğunu qeyd etmiş, onun təkcə müraciət haqqında nəsb amili ilə bağlı fikirlərini deyil, ümumilikdə müraciət ədatları ilə bağlı müxtəlif fikir və mülahizələrini qeyd etmişdir. O yalnız bununla kifayətlənməmiş, mövzunun şərhi zamanı özü ilə Xəlil arasında sanki bir dialoq qurmuş və “dedi” və “dedim” felini dəfələrlə təkrarlamışdır. Sibəveyhi sual-cavabı xatırladan bu məşhur dialoq nəticəsində ərəb dilçiliyində ilk dəfə olaraq müraciət mövzusuna aydınlıq gətirmişdir.
“AlKitab” by Sibaveyn is the first source where the conversional theme is widely described. The author to the conversion in Arabic, made the division of conversional particles and determined their place in Arabic lexicon. We can also find some considerations about conversion in the book of “AlKhulasa” by Ibn Maliki. Linguist analysed the conversional issues and devoted forty six couplets to this theme. The author investigated very important problems of conversional particles and their using conditions.
Açar Sözlər
Bəsrə, Kufə qrammatikası, sərf-nəhv, müqayisə
Basra. Kufa Grammarians. Sarf-nahv. Comparison
Referanslar
- Məmmədəliyev V. M. Ərəb dilçiliyi – Bakı, 1985 il. 287 s.
- Məmmədəliyev V.M. Kufə qrammatika məktəbi. Bakı, 1988, 115 s.
- Məmmədəliyev V.M. Bəsrə qrammatika məktəbi. Bakı: ADU, 1983, 118 s.
- Гранде Б.М. «Грамматика арабского литературного языка». Москва, 1962 г., 300 с.
- Гиргас В.Ф. «Очерк грамматической системы арабов». C.-Петербург 1873 г., 192 с.