Ə.Haqverdiyevin yaradıcılığında mövhumatın tənqidi və dinə münasibət The Critique of Superstition and Attitudes Toward Religion in the Works of A. Haqverdiyev Критика суеверий и отношение к религии в творчестве А. Хагвердиева
Xülasə
Azərbaycan xalqının millət kimi formalaşmasında, ictimai-siyasi şüurunun inkişafında böyük mərhələ təşkil edən maarifçilik hərəkatının nümayəndələrinin, o cümlədən Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin dinə münasibəti elmi-nəzəri, həm də praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Maarifçilik işığında dinə münasibətin tədqiqi ilk növbədə bütövlükdə maarifçilik ideologiyasında dinin yeri haqqında fikirlərə aydınlıq gətirilməsini tələb edir. Klassik Avropa maarifçiliyində dinə münasibət deist səciyyə daşıyır. Deizmə görə Allah yalnız ilk səbəb, dünyanın yaradıcısıdır və şəxssiz başlanğıc olub, yaradıldığı gündən müstəqil fəaliyyət göstərən dünyaya qanunlarını bəyan etmişdir. Maarifçi filosoflar zəkalı inam prinsipini irəli sürərək, vəhy haqqında təlimin təhrif olunmuş formaları kimi çıxış edən bir çox ehkam və mistik ayinləri inkar edirdilər. Onların dinə münasibəti daha çox xristianlığa immanent xas olan ziddiyyətlərlə müəyyənləşmişdir.
The article considers attitudes to religion in creativity of Abdulraghimbek Akhverdiyev. Particularly the prose writers struggle is noted, as a real democratic enlightener, against the ignorance and obscurantism. Paper considers that such negative occurrences are related to religion, it is related to primitive magic and idolatry. Keywords: enlightenment, literature, fanatism, critique, religion, rite, obscurantism.
Açar Sözlər
Maarifçilik, ədəbiyyat, fanatizm, tənqid, din, ayin, qaranlıqçılıq
enlightenment, literature, fanatism, critique, religion, rite, obscurantism
Referanslar
- Həsənov Ə. Azərbaycan maarifçiləri tərəfindən islamın tənqidi(XİX əsrin ikinci yarısı -XX əsrin əvvəlləri) B.,Yazıçı, 1983, 224 s.
- Haqverdiyev Ə. Seçilmiş əsərləri: iki cilddə. C.2, Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1971, 491 s.
- Zamanov A. Əməl dostları. Bakı, Yazıçı, 1979, 371 s.
- Ахмедов А. Философия азербайджанского Просвещения. Б., Азернешр, 1983, 291 с.
- Rüstəmov İ. Həsənbəy Zərdabi. Bakı, Gənclik, 1969, 169 s.
- Haqverdiyev Ə. Seçilmiş əsərləri: iki cilddə C.1 Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1971, 550 s.
- Şükürov A. Kulturologiya (dərslik). Bakı, “Adiloğlu”, 2003, 274s.